رونمایی از کارت های بازی صفوی برای نخستین بار - کهن پارس

به گزارش ایسنا، موزه رضا عباسی بر پایه مستنداتی این بازی را به دوران صفویه نسبت داده و 30 کارت بازی گنجفه را تا 30 بهمن ماه به نمایش گذاشته است.

نازی فاطمی، کارشناس مسؤول موزه داری در موزه رضا عباسی درباره این بازی شرح داد: گنجفه یا گنجیفه در اصل گنج فهم بوده که به دلیل استفاده زیاد در لفظ به آن گنجفه می گفتند و، چون این بازی سبب افزایش عقل و فهم می شد چنین نامی داشت. این بازی در دوران صفویه متداول بوده است و اگر قبل از صفویه مورد استفاده قرار گرفته، چند سالی پیش از آن قدمت نداشته است.

او سپس به اسنادی که بر پایه آن کارت های بازی گنجفه را به صفویه نسبت می دهد، اشاره نمود و گفت: میرزا محمدصادق مؤلف شاهد صادق در فصل 64 کتاب خود درباره این بازی شرح داده است که گنجفه از مخترعات میرغیاث الدین منصور شیرازی بوده که در دوران صفویه زندگی می نموده و او فردی بسیار باهوش و نابغه بوده است.

وی ادامه داد: یکی دیگر از منابع مورد استناد اهلی شیرازی است که کتابچه ای با نام رباعیات گنجفه با 96 دوبیتی داشته که اگر هر دوبیتی را روی صفحه کاغذ می آوردند هر صفحه یکی از کارت های بازی را تشکیل می داده. این فرد در سال 942 قمری فوت نموده است اگر احتمال دهیم 20، 30 سال قبل از فوتش این اشعار را سروده باز هم قدمت این بازی به دوران قبل از صفویه نمی رسد.

فاطمی اضافه نمود: در سفرنامه ها هم سند مهمی وجود دارد، مثلا سفرنامه تاورنیه که درباره آداب و رسوم فرهنگ صفویه است، اشاره شده که در میان بازی های ایرانی، کارت های بازی وجود دارد که به آن گنجفه گفته می گردد و هشت نشان دارد. از مجموع این منابع نتیجه گرفته شده که این بازی در دوران صفویه اختراع شده و به ویژه در زمان شاه عباس اول.

او گفت: در جایی هم اشاره شده که در میان سران سپاهیان از این بازی استفاده شده است، اما در دوران شاه عباس دوم به دلیل دگرگونی های اجتماعی این بازی جزو بازی های ممنوعه به شمار میرود و از ایران خارج می گردد و در کشور های دیگری مثل هند نمونه ای از این بازی شکل می گیرد. همه این مستندات این احتمال را مطرح می نماید که گنجفه بازی مربوط به دوران صفوی بوده است.

این کارشناس موزه داری بعلاوه شرح داد: این کارت های بازی شامل هشت دسته است و هر دسته 12 کارت دیگر دارد. عناوین هشت دسته شاملِ غلام، تاج، شمشمیر، اشرفی، چنگ، برات، سکه و قماش است. 12 کارت هم دو کارت اول شاه و وزیر نام دارد و بقیه از یک تا 10 شماره گذاری شده است. جنس این کارت ها از عاج و سنگ های قیمتی بوده، به ویژه آن هایی که در دربار استفاده می شده است.

فاطمی اضافه نمود: مطلبی در کتاب گوهرنامه محمد بن منصور وجود دارد که نوشته در نواحی نیشابور گوهری به نام فیروزه وجود دارد که برای نرد، شطرنج و گنجفه آن را استخراج می کردند و می تراشیدند. زمانی که کارت در میان عموم مردم استفاده می شد دیگر این تزئینات را نداشت و از برگ نخل، مقوا و یا کاغذ استفاده می شد.

این کارشناس موزه داری بعلاوه گفت: در این نمایشگاه شامل 30 عدد کارت مستطیل شکل به نمایش گذاشته شده که در ابعاد متغییر و مقدار های کوچک است؛ در عرض سه تا چهار سانتی متر و به طول پنج تا شش سانتی متر و در وزن هایی متغیر از 1.68 تا 6 گرم. نقش های کارت ها نیز متفاوت و بیشتر درباری است، مثل صحنه شکار و شهبانویی که کودکی در آغوش دارد.

وی اضافه نمود: برای تزئین کارت ها از هنر لاک یا روغن کاری استفاده است، چون این صنعت فاخر و درباری بوده است و این بازی ها هم درباری به حساب می آمدند از آن هنر ها برای مزین کردن آن ها استفاده می شد. علاوه بر این، برای این که ببینده را سوق دهند که نقوش ریز این کارت ها را بهتر ببیند جلا و روغنی روی کارت ها می زدند تا براق و واضح گردد.

نمایشگاه بازی صفوی گنجفه از 17 تا 30 بهمن در تالار اسلامی شماره 2 موزه رضا عباسی برپا است و بازدید از این موزه از ساعت 9 صبح تا 17 امکان پذیر است.

موزه رضا عباسی در خیابان شریعتی، نرسیده به پل سیدخندان، شماره 892 واقع شده است.