پنج فیلم برای شناخت فلسفۀ شرق - کهن پارس

به گزارش خبرنگاران؛ در فلسفۀ شرقی زندگی سراسر رنج است، حتی اگر در ظاهر همراه با ثروت و دارایی های مادی باشد. آن چیزی که این رنج عمیق را شکل می دهد خواستن است؛ انسان تا زمانی که در بند خواسته ها باشد هرگز روی آسودگی را نخواهد دید و گرفتار یک چرخۀ ملال انگیز و دائمی خواهد بود. او رنج میکشد تا به چیزی برسد و وقتی رسید، دچار رنجِ ملال و دلزدگی می گردد؛ و باز رنج یک خواسته و نیاز دیگر به سراغ او می آید.

وقتی این مفهوم را در کنار اعتقاد به مفاهیمی مثل تناسخ و چرخۀ ابدی زندگی بگذاریم، خواهیم دید که از منظر فلسفۀ شرقی، زندگی در حالت عادیش چه بیهودگی پایان ناپذیر و رنج آوری است. اما یک چیز هست که می تواند نقطۀ پایانی بر این بیهودگی باشد و انسان را به آسودگی برساند. ترک تعلق و رها شدن از خواسته ها راه رسیدن به آسودگی است. ترک تعلق می تواند از راه های مختلفی مثل تاملات معنوی و درونی و یا ریاضت های جسمانی به دست بیاید.

در اینجا پنج فیلم غیرمستند را معرفی کرده ایم که در دل داستان هایی که روایت می کنند، مهمترین اصول و مفاهیم فلسفۀ شرقی (و به ویژه اندیشۀ بودایی) را تجسم بخشیده اند. این فیلم ها فقط مضمونشان معنوی نیست بلکه تصاویر و جلوه های بصری شان هم درست مثل نقاشی های شرقی، منظره هایی هستند برای غرق شدن در تاملات معنوی.

1. بهار، تابستان، پاییز، زمستان.. و بهار (2003)

این یکی از بهترین فیلم هایی است که با مضمون اندیشۀ شرقی ساخته شده است. برخی از اصلی ترین مفاهیم فلسفۀ شرق مثل سامسارا (چرخۀ زندگی)، کارما (اثر کردار) و نیروانا (آرامش و رهایی) در این فیلم به نحوی تاثیرگذار و درخشان به تصویر کشیده شده اند. این فیلم داستان مراحل مختلف زندگی یک راهب را روایت می کند که در معبدی زیبا در میان دریاچه ای کوهستانی تحت تعلیم یک استاد خردمند است. هر مرحله از زندگی او در قالب یک فصل روایت می گردد؛ کودکی او در بهار، نوجوانیش در تابستان، جوانی اش در پاییز و میانسالی اش در زمستان؛ و نهایتا دوباره چرخه از سر گرفته می گردد و خود او استاد یک کودک دیگر می گردد. این فیلم روایتی از این عقیدۀ شرقی است که تاثیر کردار آدم ها روی دوش آن ها باقی می ماند و سرنوشت و راستا زندگی آن ها را معین می کند. تنها راه نجات از تاثیر کردار، رها شدن از خواسته های نفس از طریق ریاضت و پارسایی است.

2. چرا بودی دارما به شرق رفت؟ (1989)

این فیلم را بائه یونگ کیون (کارگردان، نقاش و استاد دانشگاه) در مدت هفت سال و تنها با یک دوربین ساخته است؛ این نخستین محصول سینمای کرۀ جنوبی است که در سینما های آمریکا اکران شد. این فیلم داستان سه راهب بودایی است که در سه مرحلۀ مختلف زندگی هستند؛ یک کودک، یک میانسال و یک پیرمرد. این فیلم مبتنی بر مفهوم کوآن است؛ کوآن به معنی پرسش ها یا معما های پیچیده و تامل برانگیزی است که اندیشیدن به آن ها به راهبان کمک می کند تا در تامل و تمرکز معنوی غرق شوند. هر کدام از این سه راهب پرسش هایی را طرح می کنند؛ پرسش هایی دربارۀ اینکه فلسفۀ ترک جهان و ریاضت چیست، پیش از تولد کجا بوده ایم و پس از مرگ به کجا می رویم. این فیلم در قالب داستان عمیق و چندلایۀ خودش، مجموعه ای از لحظات ناب و تامل برانگیز را در کنار هم قرار داده که هرکدام وجهی ظریف از نگاه و اندیشۀ بودایی به هستی و زندگی را نشان می دهند.

3. بودای کوچک (1993)

این فیلم را برناردو برتولوچی کارگردان نامدار ایتالیایی ساخته و کیانو ریوز نقش اصلی آن را ایفا کرده است. داستان فیلم دربارۀ جستجوی راهبان بودایی در پی کودکی است که آن ها فکر می کنند روح آموزگار تازه درگذشته شان در او حلول کرده است. آن ها فکر می کنند روح لامای بزرگ احتمالا در قالب یک کودک آمریکایی تناسخ پیدا کرده است. پدر کودک به همراه فرزندش به بوتان سفر می کنند تا با زندگی و عقاید راهبان بودایی بیشتر آشنا شوند. در این سفر، رئیس راهبان داستان زندگی سیدهارتا یا همان بودا را برای کودک تعریف می کند. در واقع این فیلم به یک معنا داستان زندگی بودا است و مهم ترین مراحل زندگی و اساسی ترین آموزه های او را به تصویر می کشد. بودا فرزند یک خانوادۀ صاحب قدرت و ثروت بود، اما وقتی به میان مردم رفت و با حقیقت پوچ و آمیخته با رنج زندگی آشنا شد، امور جهانیی را ترک کرد و به این اعتقاد رسید که سعادت و آسودگی حقیقی تنها با غلبه بر نفس و رها شدن از تعلقات مادی امکان پذیر است.

4. ذن (2009)

این فیلم داستان زندگی دوگن زِنجی است. زنجی یک ژاپنی بودایی است که در قرن سیزدهم میلادی به چین سفر می کند و بعد از تعلیماتی که در آنجا می بیند به ژاپن برمی گردد و شاخه ای از ذن ژاپنی را که به مکتب سوتو معروف است پایه گذاری می کند. آموزۀ اصلی این مکتب تامل کردن بدون اندیشیدن به هیچ چیز خاصی است؛ یعنی تنها باید اجازه داد که جریان اندیشه، به شکلی کاملا آزاد از فکر عبور کند و خود شخص هیچ دخالتی در آن نداشته باشد. دوگن به یک معنا یک مصلح مذهبی بود. او بعد از اینکه در چین به روشنایی رسید و به ژاپن برگشت، بودیسم ژاپنی را گرفتار انحرافاتی بزرگ یافت. او دید که راهبان ژاپنی غرق در شهوت و عیاشی هستند و به همین دلیل در مقابل دم و دستگاه راهبان ژاپنی ایستاد و بر لزوم احیای آموزه های ناب و خالص مذهبی تاکید کرد. علی رغم مخالفت ها، آموزه های دوگن در سراسر ژاپن پخش شد و بسکمک از فرقه ها و مکاتب مختلف بودایی به پیروی از تعلیمات او روی آوردند. تک تک دیالوگ های این فیلم مثل درسگفتار هایی برای شناخت اندیشۀ بودایی هستند.

5. استاد ذن (1994)

این فیلم داستان زندگی بودی دارما است؛ یک راهب بودایی اهل هندوستان که به چین سفر کرد و برای نخستین بار مذهب بودایی را از هند به شرق آسیا برد. بودی دارما علاوه بر اینکه به عنوان پدر بودیسم چینی شناخته می گردد، بنیانگذار تعلمیات بدنی موسوم به کونگ فوی شائولین هم به شمار میرود. این فیلم تصویری کامل و جامع از همۀ افسانه هایی است که پیرامون شخصیت بودی دارما به وجود آمده اند. گفته می گردد که او در چین به مدت نه سال در یک غار به تامل و مراقبه پرداخت و پس از بیداری، این شیوۀ تامل و سایر دستاورد های معنوی خود را به پیروان چینی اش انتقال داد. بودی دارما مثل سایر آموزگاران سنت شرقی بر جستجوی حقیقت در درون تاکید می کرد و اعتقاد داشت که تنها با فرو رفتن در عمق خویشتن می توان از خود عبور کرد و با آن خویشتن برتر که همه چیز جهان را احاطه کرده است به اتحاد رسید.