تجارت دوربرد و مبادلات اقوام پیش از تاریخ خوی در هزاره پنجم قبل از میلاد - کهن پارس

سنگ ابسیدین از خانواده سنگ های آذرین و به صورت شیشه به رنگ های سیاه، ابری، دودی، قهوه ای و سبز بر روی سطوح برخی از تشکیلات آتشفشانی یافت می گردد، تنها معادن اُبسیدین شناسایی شده در غرب آسیا، در نواحی آناتولی و قفقاز مستقر هستند.

در این میان یکی از مناطق مهم و راهبردی شمال ­غرب ایران که در همجواری با کشورهای ترکیه و قفقاز نهاده شده، دشت خوی است.

خوی دشتی پهناور و از شهرهای عظیم استان آذربایجان ­غربی است که از شمال به شهرستان های چالدران و چایپاره، از جنوب به شهرستان سلماس، از غرب به کشور ترکیه و از شرق به استان آذربایجان شرقی منتهی می گردد و فاصلۀ آن از مرکز استان 140 کیلومتر است.

این شهرستان از چهار بخش مرکزی، به مرکزیت شهر خوی، بخش صفائیه، به مرکزیت شهر زرآباد، بخش قطور، به مرکزیت شهر قطور، و بخش ایواوغلی، به مرکزیت شهر ایواوغلی، تشکیل شده است.

این دشت یکی از مراکز مهم گذرگاهی و چهار راه ارتباطی و داد و ستد شرق و غرب و سرزمین های دور و نزدیک بوده است که از یک سو مناطق کوهستانی قفقاز را به فلات ایران و از سوی دیگر شمال غرب ایران را به منطقه شرق آناتولی مرتبط می سازد و به دلیل موقعیت خاص استراتژیکی به خصوص برای جوامع پیش از تاریخ، در پژوهش ­های مرتبط با شکل­ گیری جوامع اولیه از اهمیت به سزایی برخوردار است.

در دشت خوی 9 محوطه باستانی متعلق به دوره مس ­و سنگ (هزاره پنجم و چهارم قبل از میلاد) و مفرغ (هزاره سوم قبل از میلاد) مورد مطالعه و بررسی باستان شناختی نهاده شد که بیشترین مراودات و تجارت و استفاده از منابع اُبسیدین را با قفقاز و شرق آناتولی به دنبال داشته اند.

نمونه اُبسیدین های این 9 محوطه باستانی با استفاده از روش طول موج فلورسانس اشعه ایکس جهت منشایابی معادن زمین­شناسی آنها مورد بررسی نهاده شد که نتایج بررسی نمونه ها روشن ساخت که یک ارتباط تجاری گسترده با حوضه دریاچه وان (معدن میدان داغ ترکیه به فاصله 110 کیلومتر) و سوان (معدن سیونیک ارمنستان) در دوره های مس ­و سنگ و مفرغ برقرار بوده است.

همچنین براساس نتایج به دست آمده روشن شد که در طی بازه زمانی دوره مس و سنگ و مفرغ قدیم، یک شبکه تجاری محدودی در حد فاصل حوضه دریاچه ارومیه و منطقه قفقاز جنوبی و نیز شرق آناتولی جهت انتقال مواد خام، مخصوصاً ابسیدین شکل گرفته بوده است که با مکانیزم کوچ جوامع کوچ نشین و با روش کوچ دوربرد اقوام منطقه ای شمال غرب ایران به ارتفاعات قفقاز و آناتولی این انتقال مواد خام صورت می پذیرفته است.

در نهایت، این­ گونه می توان اعلام کرد که محوطه های پیش از تاریخ خوی در راستای استخراج و مبادله ابسیدین با یک شبکه گسترده ای از تجارت منطقه ای و فرامنطقه ای رو به رو بوده است که از یک سو ارتباط گسترده ای را با منطقه قفقاز و شرق آناتولی نشان می دهد و از سوی دیگر ارتباط نزدیکی با شمال غرب ایران و حوضه دریاچه ارومیه به دنبال داشته است.